Komentarz autorstwa Katarzyny Słubik do opinii Komisji ds Równego Traktowania - holenderskiego organu ds. równości, której stwierdzono, że stosowanie przez uniwersytet reguły, która przewiduje, że dyplom ukończenia uczelni wydaje się tylko jednorazowo  bez żadnych wyjątków od tej reguły, pośrednio dyskryminuje osoby transseksualne.

W opinii z dnia 30 listopada 2010 r.  holenderska Komisja ds. Równego Traktowania  1) orzekła, iż odmowa zmiany  danych na dyplomie uniwersyteckim osoby transseksualnej stanowi przejaw dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć. Opinia została wydana w odpowiedzi na pytanie skierowane do Komisji przez osobę transseksualną typu K/M , która uzyskała tytuł doktora na holenderskiej uczelni przed  operacyjną zmianą płci. Po kilku latach, posługując się orzeczeniem sądu  o zmianie płci i imion, mężczyzna  złożył wniosek  o wydanie przez uczelnię nowego dyplomu, zawierającego jego aktualne  dane osobowe.
    Uniwersytet odmówił wnioskującemu, powołując się na art. 7.11 pkt 2) holenderskiej ustawy o wyższej edukacji i badaniach naukowych2) , który  stwierdza, iż  komisja egzaminacyjna ma  obowiązek wydania absolwentowi dyplomu poświadczającego uzyskanie tytułu naukowego. Uczelnia argumentowała, iż przepis ów wyklucza możliwość wydania  absolwentowi drugiego egzemplarza  dokumentu - nawet jeśli  pierwszy  został skradziony, zgubiony czy też dane w nim zawarte uległy zmianie - co wynikać ma  z samego faktu, iż możliwości takiej nie dopuszcza. Uczelnia powołała się również na  wieloletnią praktykę  w tym zakresie - od początku  istnienia uniwersytetu nigdy nie wydano absolwentowi czy absolwentce drugiego egzemplarza dyplomu.
Skarżący wskazywał natomiast, iż  odmowa stanowi przejaw pośredniej  dyskryminacji  w dostępie do usług edukacyjnych ze względu na płeć, zakazanej na mocy art. 7.1 pkt c holenderskiej ustawy o równym traktowaniu3) . Argumentował również, iż  odmowa stanowi dla niego poważną  przeszkodę w dostępie  do rynku pracy. Dysponując  bowiem dyplomem zawierającym inne niż jego aktualne dane osobowe  - wskazujące dodatkowo na inną płeć, w procesie rekrutacji miał do wyboru: zataić swoje prawdziwe wykształcenie bądź przyznać się do zmiany płci. W jego ocenie to drugie rozwiązanie stanowiłoby naruszenie jego prawa do prywatności, jak również  czyniłoby go  obiektem dyskryminacji w zatrudnieniu.
    Skarżący powoływał się również  na Zalecenia Komisarza Praw Człowieka Rady Europy na temat praw człowieka i tożsamości płciowej z dnia 29 lipca 2009 r  4) w których rekomenduje on  wprowadzenie regulacji nakładających na uczelnie obowiązek wydawania  osobom transseksualnym nowych dyplomów zawierających ich zmienione  imiona i płeć   w celu ułatwienia im korzystania ze zdobytego  wykształcenia  w życiu zawodowym.
W prawie holenderskim tożsamość płciowa nie jest cechą prawnie chronioną przed dyskryminacją, jednak Komisja skorzystała w tym przypadku z ugruntowanego dorobku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który  nakazuje traktować   dyskryminację ze względu na tożsamość płciową  jako dyskryminację ze względu na płeć 5). 
    Komisja  na początku wykluczyła zaistnienie dyskryminacji bezpośredniej, albowiem reguła, iż  dyplom wydaje się tylko raz, nie przewidująca w tym zakresie  żadnych wyjątków -   odnosi się w jednakowym stopniu do wszystkich absolwentów uczelni.
Jednakże zastosowanie powyższej reguły wpływa w sposób szczególnie niekorzystny na sytuację  osób  transseksualnych, z uwagi na fakt, iż  stoi na przeszkodzie pełnej integracji zmiany płci w życiu społecznym i zawodowym a tym samym stanowi dyskryminację pośrednią tej grupy osób.
    Komisja przeprowadziła również test celem ustalenia, czy odmienne traktowanie  było obiektywnie uzasadnione zgodnym z prawem celem i przeprowadzone przy zastosowaniu proporcjonalnych do tego celu środków. Komisja uznała, iż jakkolwiek odmowa uniwersytetu miała na celu  przestrzeganie   obowiązującego  prawa oraz zapobieganie posługiwaniu się dokumentem przez osobę do tego nieuprawnioną -  pierwszy z tych celów  miał zamiar wyraźnie dyskryminacyjny (albowiem przepis prawa nie zabraniał wydania drugiego dyplomu, a jedynie nie przewidywał takiej możliwości, tym samym w wyjątkowych wypadkach  decyzja uczelni mogła mieć charakter uznaniowy)  natomiast drugi  cel można było osiągnąć przy użyciu  bardziej proporcjonalnych środków, jak np. przez  wprowadzenie obowiązku zwrotu pierwszego  dyplomu przed uzyskaniem drugiego.
Mając na uwadze powyższe,  Komisja uznała, iż interpretacja powyższej reguły, w sposób wyłączający jakiekolwiek wyjątki od zasady jednorazowego wydawania dyplomu, dyskryminuje osoby transseksualne ze względu na płeć.

Należy w całości zgodzić się ze stanowiskiem Komisji.
Pomimo iż niektóre ustawodawstwa krajów europejskich zauważają już obecność  osób  transpłciowych 6)  i regulują procedurę cywilnej zmiany płci, w dalszym ciągu osoby te są ofiarami dyskryminacji, przemocy i de facto bardzo często żyją na marginesie społeczeństwa. Jednym z najistotniejszych przeszkód  do integracji jest utrudniony dostęp do zatrudnienia. Konieczność przedstawienia dokumentacji z poprzedniego miejsca pracy,  dyplomów, zaświadczeń o ukończeniu kursów sprawia, że  osoba, która poddała się zmianie płci nierzadko zataja  swoje poprzednie wykształcenie czy doświadczenie zawodowe  aby uniknąć dyskryminacji.
Uznać należy wobec powyższego za racjonalne,   aby  co najmniej państwa, które dopuszczają w ramach swych systemów prawnych  operacyjną zmianę  płci (bądź jej nie zakazują) dostarczały osobom, które z tej możliwości korzystają,  wszelkich instrumentów ułatwiających im prawidłowe funkcjonowanie  w społeczeństwie. Instrumenty te to m.in. dostęp do procedury cywilnej zmiany płci,  możliwość wymiany wszelkich dokumentów pochodzących od władz publicznych i podmiotów prywatnych, które wpływają na uznanie płci we wszystkich dziedzinach życia, zakaz dyskryminacji ze względu na tożsamość płciową.
    Na przestrzeni ostatnich dwóch lat  organy Rady Europy wydały dwa istotne dokumenty, które -aczkolwiek nie są  wiążącym prawem- pozwalają przewidywać, w jakim kierunku może  rozwinąć się prawo europejskie   i jego interpretacja w zakresie ochrony praw osób transpłciowych. Są to: wspomniane juz zalecenia Komisarza Praw Człowieka Rady Europy na temat praw człowieka i tożsamości płciowej z dnia 29 lipca 2009 r. oraz Zalecenie Komitetu Ministrów dla Państw Członkowskich w zakresie środków zwalczania dyskryminacji opartej na orientacji seksualnej lub tożsamości płciowej 7). Obydwa dokumenty podkreślają konieczność umożliwienia osobom transpłciowym  zmiany imienia, nazwiska i płci w oficjalnych dokumentach w sposób szybki, przejrzysty i dostępny8). 

Przenosząc rozważania o niektórych aspektach  dyskryminacji osób transpłciowych na grunt  prawa polskiego, należy  przede wszystkim wskazać, iż prawo krajowe -z wyjątkiem  konstytucyjnego nakazu równego traktowania -   nie zakazuje expressis verbis dyskryminacji  w edukacji - czy to ze względu na płeć czy  też tożsamość  płciową.
Jednocześnie jednak  osoby, które poddały się operacji zmiany płci i chciałyby uzyskać dyplom ukończenia uczelni zawierający nowe dane osobowe, mają prawo taki dokument otrzymać na mocy
§ 16 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie dokumentacji przebiegu studiów z dnia 2 listopada 2006 r.  9), który expressis verbis nakłada na uczelnię obowiązek  wydania  dyplomu na nowe imię (imiona) lub nazwisko, jesli  ich zmiana nastąpiła na podstawie decyzji administracyjnej lub orzeczenia sądu wydanego w postępowaniu w sprawie zmiany płci.  Tym samym problem będący przedmiotem rozstrzygnięcia  holenderskiej  Komisji został w Polsce rozwiązany  na poziomie podustawowym.
Inaczej  przedstawia się jednak procedura  zmiany płci metrykalnej (tj. zapisanej  w akcie urodzenia). W braku   uregulowań ustawowych,  judykatura wypracowała tryb  umieszczania na akcie nowych  danych  w postaci wzmianki dodatkowej   w oparciu o art. 21 ustawy z dnia    29 września 1986 r. prawo o aktach stanu cywilnego 10). Wzmiankę taką  umieszcza się na akcie urodzenia na podstawie  orzeczenia sądowego o zmianie płci  wydanego na skutek powództwa z art. 189 kodeksu postępowania cywilnego 11) . Nie jest więc  możliwe  całkowite ukrycie faktu zmiany płci, co może rodzić u osoby posługującej się takim aktem dodatkowy dyskomfort 12),  a nadto narusza prawo  takiej osoby do prywatności - rozumiane jako prawo do decydowania o ujawnieniu lub nieujawnieniu informacji o własnej orientacji seksualnej lub tożsamości płciowej.
Tym samym wydaje się, że zasadne byłoby utworzenie na poziomie ustawowym procedur, które z poszanowaniem godności osoby transpłciowej pozwolą na szybką  zmianę płci cywilnej, metrykalnej a także  wymianę wszelkich kluczowych dokumentów potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie, jednak nie poprzez nanoszenie poprawek na nieaktualne informację, a wydawanie nowych wersji powyższych dokumentów.